Szlak cerkiewny Gminy Dołhobyczów
Drewniana architektura sakralna tworzy wyjątkowy i charakterystyczny element krajobrazu kulturowego południowo- wschodniej Lubelszczyzny. Elementem wyróżniającym są zabytki cerkiewne. Ich niepowtarzalne formy architektoniczne powstające na styku Wschodu i Zachodu, należą do najciekawszych zjawisk w kulturze. Obecność tych świątyń w wiejskich zespołach przestrzennych decyduje o odrębności, stanowiąc nieodłączny składnik krajobrazu. Cerkwie znakomicie wkomponowane w krajobraz tworzą idealna harmonię z naturą. Obok zabytków świeckich, pałaców i dworków szlacheckich, które przypominają nam o dawnych właścicielach tych ziem, południowa część Gminy Dołhobyczów zdominowana jest przez zabytki architektury sakralnej. Na szczególna uwagę zasługują drewniane unickie i prawosławne cerkwie. Większość z nich używana jest jako kościoły rzymsko- katolickie, pełnia więc nadal funkcje kulturowe. Inne opuszczone, pozbawione opieki, w stanie ruin nie nadają się już do uratowania. W części południowej gminy Dołhobyczów, niemal w każdej wsi, drewniane cerkwie są elementem krajobrazu kulturowego, który stanowi o zachowanej do dziś pewnej odrębności dawnej Galicji, gdzie greko katolicyzm do II wojny światowej mógł się rozwijać bez przeszkód. Cerkwie te reprezentują bogaty wachlarz typów np.: trój kopułowe, jednokopułowe, z dzwonnicą nad babińcem. Wszystkie wzniesione w drugiej połowie XIX wieku, zachowując jednak tradycje dawnego ukraińskiego budownictwa cerkiewnego. Sięgają one XVII wieku, kiedy to właśnie pojawiły się cerkwie kopułowe.
Cerkiew i cmentarz w Dołhobyczowie
Przy szosie wiodącej z Dołhobyczowa na południe znajduje się murowana cerkiew prawosławna w stylu bizantyjskim. Została ona zbudowana w 1910 roku. Obecnie jest czynna i podlega ochronie konserwatorskiej (Nr. Rej. A/438). Starsi mieszkańcy Dołhobyczowa przekazują sobie informacje o jej pięknym pierwotnym wyglądzie. Podziwiano wówczas duże trzy dzwony, mnogość ikon, żyrandoli zwisających z pozłacanego sufitu. W czasie akcji wysiedleńczej 1945-46 r. Ukraińcy wyjechali i zostawili cerkiew nagą. Zabrali dzwony, ikony i żyrandole. Do 1988 r. cerkiew była własnością państwa. W przedsionku trzymano cement, w środku stare meble i materiały budowlane. Ale dach był zabezpieczony i deszcz do środka nie zaciekał. Na wniosek arcybiskupa Bazylego, metropolity Warszawy, przekazano cerkiew Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu. Materiały budowlane usunięto i drzwi zabito deskami. Ale świątynia była w dalszym ciągu dewastowana, ktoś zdarł posadzkę, rozebrał piece. W latach 90-tych podjęto próbę renowacji kopuły większej i mniejszej, ale ich nie ukończono. Arcybiskup zrezygnował z pretensji o cerkiew i wszystkie prace wstrzymano. Obecnie w cerkwi zakończyły się remonty i odzyskała ona dawny blask. Około 150 mna północ od cerkwi na wzgórku po wschodniej stronie drogi do Oszczowa stała w latach 1761–1904 cerkiew greko katolicka pod wezwaniem św. Szymona Słupnika. Prawdopodobnie jeszcze na początku XIX w. był wokół cerkwi cmentarz grzebalny, który przestał funkcjonować po założeniu nowego. 11 V 1930 r. na nieużytkowane już wówczas miejsce ekshumowano żołnierzy 25 pułku piechoty z Piotrkowa należącego do tzw. „błękitnej armii” Hallera. Żołnierze ci polegli w okolicy Dołhobyczowa w czasie walk 8-11 V 1919 r. Dlatego nazwano to miejsce Cmentarzem Hallerczyków. W rejestrze zabytków figuruje pod pozycją A/493. Pochowano tu także mieszkańców poległych tragicznie podczas II wojny światowej. W 1993 r. na zbiorowym grobie żołnierzy Hallera ustawiono poziomą płytę katafalkową z granitu. Wcześniej była tu płyta cementowa z 1930 r. ufundowana przez obywateli Dołhobyczowa wg. szkicu Wł. Żurawskiego (profesora gimnazjum w Sokalu, po wojnie nauczyciela Liceum Plastycznego w Zamościu) i projektu profesorów Herlando i Starzyńskiego z Wyższej Szkoły Przemysłowej we Lwowie. Na cmentarzu znajduje się też krzyż prawosławny na prostopadłościennym postumencie z obeliskową nadstawą. Udekorowany jest półkolistymi szczycikami, festonami i inskrypcją w języku ukraińskim informującą, że w latach 1761-1904 stała tu świątynia pod wezwaniem „Symeona Stołpnika”. Na cmentarzyku są też mogiły ziemne oraz cementowa płyta pozioma z II wojny. Na obrzeżu trawiastej nawierzchni cmentarza rosną lipy i jesiony. W latach 90-tych cmentarz odnowiono, zbudowano nowe schody wejściowe i tu z okazji 11 XI odbyła się wielka patriotyczna manifestacja mieszkańców Dołhobyczowa i okolic. Uświetnili ją żołnierze Straży Granicznej.
Cerkiew w Chłopiatynie
Chłopiatyn- wieś płożona w południowej części gminy Dołhobyczów, nad rzeką Warężanką, w obrębie Grzędy Sokalskiej. Nazwa wsi po raz pierwszy pojawiła się w dokumentach w roku 1438- de Chlopiatyn, w roku następnym Chlopyathino. Pierwsza wzmianka o cerkwi w Chłopiatynie pochodzi z roku 1531, ale informacje o jej istnieniu pojawiały się przez cały XVI wiek. W 1762 roku istniała tu parafialna cerkiew drewniana p.w. Św. Ducha, która wchodziła w skład dekanatu bełskiego. Obecną cerkiew wzniesiono w latach 1863- 1864, o czym świadczy napis na zewnętrznej stronie podwaliny w prezbiterium: PAMIATKA WENOWANIA+ NOWYJA CERKWY DNIA 10 MAJA1863 ROKU BOŻIJA. Cerkiew była remontowana w 1924 roku, a po II wojnie światowej służy jako filialny kościół rzymskokatolicki parafii w Żniatynie. Cerkiew jest usytuowana w środku wsi przy drodze do Mycowa, obok stawu, otoczona wieńcem drzew. Przypomina swym wyglądem cerkiewki Bieszczadzkie. Świątynia należy do grupy trój kopułowych cerkwi. Drewniana, orientowana o konstrukcji wieńcowej. Cerkiew jest trójdzielna z prezbiterium zamkniętym trójbocznie z zakrystią do strony północnej, z szeroką nawą oraz mniejszym babińcem. Babiniec, nawę i prezbiterium pokrywają ośmiopołaciowe kopuły osadzone na wysokich, ośmiobocznych tamburach. Kopuły wieńczą wysmukłe latarnie w formie barokizujących wieżyczek z prześwitami. Z zewnątrz cerkiew odznacza się bogatym detalem architektonicznym. Wzdłuż ścian biegnie wydatne zadaszenie wsparte na profilowanych rysiach. Na całej szerokości ściany frontowej umieszczony jest balkon z dekoracyjną barierką podparty wysuniętymi i profilowanymi kroksztynami. Nad balkonem znajduje się zasadzenie w formie ganku na dwóch słupach z dwuspadowym daszkiem i trójkątnym szczycikiem. Kopuły i daszki pierwotnie pokryte były gontami. Wewnętrzne ściany i kopuły wypełnia polichromia wykonana w 1865 roku, z przedstawieniami świętych, ze scenami z życia MB i Chrystusa z iluzjonistycznymi elementami architektonicznymi nawiązująca do malarstwa późnobarokowego. Z dawnego wyposażenia zachował się ikonostas, ołtarze, chorągwie procesyjne z okresu XVIII- XIX wieku. Zasługują one na dokładniejsze ich przedstawienia: Ołtarz główny - pochodzący z drugiej połowy XIX wieku. Wykonany z drewna, rzeźbiony, polichromowany, złocony o charakterze barokowym. Ołtarz jest dwuczęściowy. Mensa z tabernakulum wysunięta jest przed ołtarz. Tabernakulum – drewno rzeźbione, polichromowane, złocone, srebrzone, rzeźby aniołów malowane są farbą olejną. Tabernakulum architektoniczne w formie półkoliście wybrzuszonej szafki, zamkniętej łukiem, na którym umieszczony jest baranek i dwa małe aniołki. Po obu stronach po dwie kolumienki zwięczone belkowaniem, na którym klęczą dwa uskrzydlone aniołki. Szafka zdobiona jest obłoczkami. Wymiar tabernakulum 2,5 x 2,3m. Na ścianie prezbiterium trójdzielny ołtarz łamany z czterema kolumnami, z głowicami kompozytowymi nad którymi znajduje się wyłamany gzyms. W zwięczeniu prosta ścianka ujęta spływającymi wolutami. W ołtarzu ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem z początku XIX wieku- wykonana na desce farba olejną. Przykład sztuki ruskiej. Obraz przykryty drewnianą sukienką. Twarze i dłonie Matki Boskiej i Dzieciątka w kolorze cielisto brązowym. Obraz jest przemalowany o wymiarach130 X 80 cm. W zwięczeniu ołtarza głównego otwór na obraz ujęty promieniami. Obecnie brak jest tego obrazu. Wymiar ołtarza 10 x 5 m. Ikonostas- pochodzący z drugiej połowy XIX wieku o charakterze barokowym. Wykonany z drewna rzeźbiony polichromowany, pozłacany, posrebrzany. Cześć dolna z carskimi wrotami i obrazami Marki Boskiej z Dzieciątkiem i Chrystusa Pantokratora, oraz obrazami św. Piotra i św. Pawła na drzwiach bocznych. Część górna ikonostasu w formie łuku z obrazami: w środku Chrystus Pantokrator, po bokach po trzy obrazy z przedstawieniami Apostołów. Nad obrazami przedstawienia świętych w medalionach, u dołu dwanaście obrazów z życia Matki Boskiej i Chrystusa. Carskie wrota z ikonostasu pochodzą z drugiej połowy XIX wieku, maja charakter barokowy. Wrota z rzeźbioną esowato wygiętą winna latoroślą z winogronami. Na wrotach cztery prostokątne obrazki z wizerunkami czterech Ewangelistów. Obrazy w ikonostasie pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. Wykonane na desce farba olejna są doskonałym przykładem sztuki ruskiej. Obraz Chrystusa Pantokratora w ikonostasie przedstawia Chrystusa siedzącego z prawą ręką uniesioną w geście błogosławieństwa, a w lewej trzymający otwarta księgę.Ołtarz św. Mikołaja - pochodzący z drugiej połowi XIX wieku o charakterze barokowym. Wykonany z drewna rzeźbionego, polichromowany, złocony. Ołtarz jest trójdzielny. Retabulum ujęte parą pilastrów i kolumn o głowicach kompozytowych, zwieńczonych kierowanym belkowaniem. W środku obraz św. Mikołaja- ikona wykonana na drewnie- temprą, przykład sztuki ruskiej. Przedstawia świętego w stroju biskupim. Prawą ręką błogosławiącego, w lewej trzymającego księgę. Tło obrazu wytłaczane w wici winnej latorośli, złocone. Rama obraz u jest z wklęsłymi narożnikami( u góry). Zakończenie ołtarza w formie prostej ściany ujętej pilastrami. Pośrodku krzyż prawosławny w wieńcu obłoków i promieniach. Ołtarz o wymiarach 5,5 x 2,3m. Ołtarz p.w. Pana Jezusa- pochodzący z drugiej połowy XIX wieku o charakterze barokowym, wykonany z drewna, rzeźbiony, polichromowany, złocony. Na uwagę zasługuje również drewniany rzeźbiony, pozłacany żyrandol z końca XIX wieku jako przykład sztuki barokowej. W cerkwi znajdują się również dwie rzeźby Aniołów wykonane z drewna, polichromowane pochodzące z połowy XIXw. Obecnie rzeźby są bardzo zniszczone z ubytkami w rekach i nogach. FERETON z obrazami: zesłanie Ducha Świętego i Zaśnięcie Matki Boskiej. Pochodzenie jego datuje się na koniec XIX w. Ma charakter barokowy. Fereton drewniany, rzeźbiony, pozłacany, obrazy na blasze wykonane farbą olejną. Posiada bogatą ramę z ornamentami wici roślinnej z kwiatami i promieniami, zwięczone glorią z obłokami i promieniami. W środku kielich, a po bokach kłaczące anioły. Cenne są również barokowe świeczniki, polichromia wnętrza z 1865 roku o charakterze rokokowo-ludowym, pokrywająca całe wnętrze cerkwi, Belki z napisami fundacyjnymi wyrytymi w drewnie, drzwi klepkowe- drewniane, malowane pochodzące z drugiej połowy XIX wieku. Cerkiew w Chłopiatynie jest pierwsza z grupy cerkwi trójkopułowych charakteryzujących się tendencją do zrównywania wysokości zrębów i kopuł wszystkich trzech części oraz rozbudowy zewnętrznej w postaci balkonów lub galerii umieszczonych przed ścianą frontową. Cerkiew prezentuje piękną formę charakteryzującą się doskonale dobranymi proporcjami poszczególnych elementów i bogatym zdobnictwem architektonicznym. Krzywizny kopuł przy nasadach nad tamburami wysunięte na gzyms zewnętrzny nadają kopułom charakterystyczne sylwety dzwonów. Cerkiew chłopiatyńska jest dziełem majstra ciesielskiego o wielkim talencie i wieloletnim doświadczeniu, zapewne specjalisty od budownictwa cerkiewnego. Przy ogrodzeniu cmentarza, od drogi murowana dzwonnica 3- arkadowa. Cerkiew w Chłopiatynie wpisana jest do rejestru zabytków nieruchomych pod numerem A/33.
Cerkiew w Mycowie
Myców jest wsią położoną w południowej części Gminy Dołhobyczów, nad rzeką Warężanką, w obrębie Grzędy Sokalskiej. Po raz pierwszy nazwa wsi występuje w 1435 roku jako Miczewo, na początku XVI wieku jako Myców. Cerkiew p.w. św. Mikołaja w Mycowie. Pierwsze udokumentowane zmianki o cerkwi pochodzą z 1700 roku. Za datę powstania obecnie przyjmuje się rok 1865. W roku 1885 cerkiew była rozbudowana i wówczas dostawiono przed babińcem równy mu szerokością przedsionek z piętrem, ścianę między babińcem a nawą zniesiono zamieniając ją w otwarta arkadę i powiększając w ten sposób wnętrze nawy. Cerkiew jest usytuowana w środku nie istniejącej dziś wsi, na wzgórzu, otoczona była wieńcem drzew w większości wyciętych w 1945 roku. Zwrócona jest prezbiterium na zachód. Cerkiew jest trójdzielna, konstrukcji wieńcowej, z lekko wystającymi ostatkami., konstrukcji wieńcowej, z lekko wystającymi ostatkami. Z zewnątrz bryła cerkwi jest zróżnicowana, zrąb nawy jest dwukrotnie wyższy od zrębu babińca, na nim ośmioboczny tambur przykryty ośmiopołaciowym dachem namiotowym zbliżonym w kształcie do kopuły, zapewne z okresu remontu w 1919r. Niski babiniec przykryty dachem dwuwarstwowym, którego okap biegnie na wysokości zadaszenia wspartego na rysiach, którego wschodnia połać przedłużona na zakrystię zniekształca proporcje cerkwi. Na zadaszeniem ściany nawy i prezbiterium oszalowane, dachy pokryte blachą. Rzut poziomy składa się z prostokątnego przedsionka, równego mu szerokością babińca na planie kwadratu, otwartego arkadą na kwadratową w planie, szerszą i dłuższą nawę, za którą również kwadratowe prezbiterium z prostokątnymi zakrystiami po obu stronach. Przedsionek jest podzielony stropem na dwie kondygnacje, na parterze są schodki na pięterko na którym kilkustopniowe schodki na galeryjkę na babińcu prowadząca na chór w nawie. Najokazalszą, monumentalną w rozwiązaniu przestrzennym jest nawa, otwarta z jednej strony arkada na babiniec, z drugiej ścianką ikonastasową na prezbiterium. Ściany nawy w połowie jej wysokości obiega chór śpiewaczy z balustradką, od strony prezbiterium ścianę zamyka górna część ikonostasu. Nad chórem na zrębie ścian tambur na pendentywach, w połowie jego wysokości mniejszy chór ośmioboczny z balustradka z toczonych balasków. Tambur przykrywa ośmiopołaciowa kopuła z latarnią. Prezbiterium przykryte jest stropem. W środku prezbiterium ołtarz z baldachimem na czterech kolumnach. Wewnątrz jest wspaniała polichromia o stylizowanych motywach roślinnych oraz malowane na ścianach obrazy świętych. Niespotykane w innych cerkwiach dwa chóry umieszczone jeden nad drugim, na różnych planach, zróżnicowane w wystroju i wysięgu w głąb nawy, niezwykła polichromia o bardzo dużej wartości artystycznej, ikonostas, ołtarz główny ustawiony na środku prezbiterium oraz dwa ołtarze boczne w narożach nawy nadają wnętrzu wyraz szczególnej monumentalności i bogactwa. Jest jedyne tego rodzaju rozwiązanie architektoniczne wnętrzu cerkwi na terenie Zamojszczyzny. Cerkiew użytkowana od 1945 roku prze miejscowe PGR jako warsztat, później jako magazyn, opuszczona od 1963 roku, zdewastowana, wyposażenie częściowo zostało rozkradzione, górna część ikonostasu z cennymi ikonami pochodzącymi z poprzedniej cerkwi oraz fragmenty ołtarza są w Muzeum Wsi Lubelskiej. Od całkowitego zniszczenia uratował ją remont. Obiektem zainteresowała się Społeczna Komisja Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej. Ikony zabrano do konserwacji. Budynek częściowo odremontowano i zabezpieczono. W latach dziewięćdziesiątych przeprowadzono remont cerkwi, ale obecnie jest nieużywana i wymaga podjęcia dalszych prac zabezpieczających. Cerkiew znajduje się w wykazie zabytków, wpisana jest do rejestru pod numerem A/7. Na skraju cmentarza cerkiewnego stała murowana dzwonnica trój arkadowa, być może z 1885 roku, rozebrana prze miejscowy PGR w 1969 roku, zachował się tylko stojący na cmentarzu klasyczny nagrobek kamienny Ignacego Głogowakiego + 1825 roku.Na cmentarzu grzebalnym w lesie w odległości ok. 1 kmod cerkwi znajdują się liczne nagrobki kamienne, ludowe oraz murowana kaplica secesyjna z 1900 roku projektu arch. Stanisława Sadowskiego z Lwowa- kaplica Hulimków z pięknymi witrażami oraz płaskorzeźbą A. Bunscha. Wewnątrz znajduje się ołtarz z murowaną płaskorzeźbą i cztery epitafia pochowanych tu zmarłych. Ich szczątki spoczywają pod kaplicą. W sąsiedztwie kaplicy, po stronie zachodniej zobaczyć można zarośnięty, opuszczony cmentarz z licznymi przykładami bruśnieńskiej kamieniarki nagrobnej. Są to: kamienne i żeliwne krzyże na słupach, figury Chrystusa, najświętszej Marii Niepokalanie poczętej i aniołów. Kaplica z cmentarzem tworzyła rodzaj zamknięcia osi widokowej od dworu w Mycowie, stanowiąc jeden układ przestrzenny. Obecnie cmentarz przycerkiewny został uporządkowany z inicjatywy byłego proboszcza Żniatyna ks. Józefa Czausa. Kaplica, wraz z otoczeniem (cmentarzem grzebalnym i drzewostanem) wpisana jest do rejestru zabytków pod numerem ZA/199.
Cerkiew w Dłużniowie
Dłużniów, wieś położona na południowo-wschodnim skraju gminy Dołhobyczów, nad rzeką Warężanką, w obrębie Grzędy Sokalskiej. Początkowo występowała pod nazwą Dlusznow. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1423 roku. Natomiast pierwsze informacja o cerkwi pochodzi z lat 1564-1573. W 1761 roku w Dłużniowie była drewniana cerkiew parafialna p.w. Podwyższenia Krzyża Św., która należała do dekanat warężskiego. W 1882 roku wybudowano tu kolejną cerkiew na miejscu dawnej świątyni, z fundacji Henryka Rykalskiego, którą konsekrowano w 1895roku. Cerkiew odnawiana w latach trzydziestych XX wieku, remontowana w latach 2005-2006. Obecnie kościół filialny rzymskokatolicki p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego parafii w Żniatynie. Cerkiew usytuowana na wzgórzu przylegającym do parku dworskiego, otoczona wieńcem starych lip. Dojście na cmentarz cerkiewny z niżej położonej drogi schodkami flankowymi u dołu i u góry słupkami w formie walców przykrytych daszkami w kształcie dzwonów. Obok murowana dzwonnica przyarkadowa. Cerkiew orientowana, trójdzielna, konstrukcji wieńcowej. Babiniec oraz szersza i dłuższa nawa na planie kwadratów, prezbiterium zamknięte trójbocznie. Wszystkie trzy części są kwadratowe. Przy prezbiterium od północy i południa znajdują się dwie czteroboczne zakrystie. Na równej wysokości na trzech zrębach ośmioboczne tambury, równej wysokości, przykryte ośmiopołaciowymi podwyższonymi kopułami. Kopuły zwięczone dużymi latarniami w formie wieżyczek, nad babińcem i prezbiterium pozornymi bez prześwitów, nad nawa nową oszklona latarnią rzeczywistą. Z frontu ganek na sześciu słupach przykrytych dwuspadowym daszkiem z trójkątnym szczytem, z obu stron nawy na jej osiach poprzecznych dwa ganki identyczne jak frontowy. Z zewnątrz dookoła obiega cerkiew wydatne zadaszenie na belkach, z przerwami w miejscach ganków. Cerkiew z zewnątrz jest oszalowana, kopuły i daszki kryte są blachą. Do chwili obecnej w świątyni zachowało się prawie całe pierwotne wyposażenie z ikonostasem. Wnętrze pokrywa bogata dekoracja malarska ze scenami z życia Chrystusa i świętych. Zachowany jest ikonostas oraz ołtarz z XIX wieku. Ołtarz główny pochodzi z około XIX wieku , neogotycki. Ołtarz drewniany, rzeźbiony, drewno politurowane, złocone. Ołtarz architektoniczny, trójdzielny, w formie arkady ostrołukowej, ujęty dwoma kolumnami o głowicach kompozytowych. W zwięczeniu dwa wazony i ażurowa dekoracja rzeźbiona. W ołtarzu rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego. Po bokach ołtarza dwa mniejsze ołtarzyki w formie identyczne jak ołtarz duży. W nich obrazy w ramach zamkniętych półkoliście. Wymiar ołtarza głównego 7 x 8,5m. Ikonostas- pochodzący z końca XIX wieku o charakterze barokowym. Drewno rzeźbione, politurowane, złocone, srebrzone. Ikonostas w formie łuku na którym obrazy: w środku Chrystus Pantokrator, po bokach przedstawienia apostołów- po trzy z każdej strony w większym formacje w ramach zamkniętych półkoliście, nad nimi w owalnych ramach. W dolnej części ikonostasu w centrum Ostatnia Wieczerza, po bokach trzy owalne obrazy ze scenami z życia Jezusa i Matki Boskiej, oraz scena ze Starego Testamentu. Ikonostas dekorowany ażurową rzeźbą o motywach akantu. Cenne są również zachowane obrazy: „Ukazanie się Pana Jezusa Apostołom”- pochodzący z połowy XIX wieku. Obraz wykonany na płótnie farba olejna- przykład klasycyzmu. Przedstawia kompozycje wielofigurową. W centrum Pan Jezus zstępujący z nieba, w rozwianych szatach. U dołu klęcząca Matka Boska i apostołowie. Kolejne cztery obrazy przedstawiają Ewangelistów: Św. Jana, Św. Łukasza, Św. Marka , Św. Mateusza. Wszystkie cztery obrazy pochodzą z przełomu XVIII/ XIX wieku, wykonane są na płótnie farbą olejną- charakterystyczne dl sztuki późnego baroku. „Obraz Św. Jana Ewangelisty” ukazuje świętego jako siwowłosego i siwobrodego starca siedzącego wśród obłoków. Ręce ma rozłożone, prawa dłoń podtrzymuje księgę. Z lewej strony orzeł trzymający w dziobie kałamarz. Obraz jest w tonacji brunatno- czerwonej. „Obraz Św. Łukasza Ewangelisty”- Święty został przedstawiony w pozycji siedzącej, podczas pisania gęsim piórem na szerokiej karcie papieru. U nóg Świętego głowa wołu. Obraz w tonacji brunatno- czerwonej. „Obraz Św. Marka Ewangelisty” – Święty przedstawiony jest w pozycji siedzącej wśród obłoków. W prawej dłoni trzyma gęsie pióro, w lewej otwarta księgę. U stóp Świętego siedzący lew. Obraz w tonacji brunatno- oliwkowej. „Obraz Św. Mateusza Ewangelisty”- Święty siedzi na ziemi. W prawej dłoni trzyma gęsie pióro. Z lewej strony obok Świętego stojący aniołek z kałamarzem , w prawej dłoni podtrzymujący księgę. Obraz utrzymany w tonacji brunatno- oliwkowej. Feretron z obrazami „Matki Boskiej z Dzieciątkiem” i „Przemienienia Pańskiego” pochodzący z XIX wieku o charakterze barokowym. Wykonany z drewna , rzeźbiony, złocone. Obrazy wykonane na blasze farba olejną w owalnych profilowanych ramach, ujętych rzeźbiona wicią roślinną z małymi kwiatuszkami. U podstawy dwie roślinne rzeźbione woluty, spięte w środku kartuszem. POLICHROMIA WNĘTRZA- pochodzi z XIX wieku nawiązuje do baroku i klasycyzmu. Polichromia pokrywa całe wnętrze, operuje drobnymi elementami dekoracyjnymi o motywach roślinnych i geometrycznych oraz iluzjonistycznymi obrazami. Cenne są również pochodzące z 1855 roku barokowe świeczniki z cyny- sztuk 10. Opis świecznika: stopa wysoka trójboczna, wsparta na lwich łapach. Trzon tralkowy z talerzykowymi przewiązkami, profitka szeroka. Na jednym ze świeczników napis rosyjski z data 1855 roku. Bryła świątyni posiada głównie akcenty pionowe, odkreślone wysokimi tamburami, a zwłaszcza wydłużonymi kopułami. Daje to w rezultacie smukłą i lekka sylwetkę sprawiającą wrażenia niezwykłej monumentalności. Cerkiew Dłużniowska jest największą trójkopułową cerkwią na Zamojszczyźnie. Dawna cerkiew greko-katolicka z wyposażeniem wnętrza, cmentarzem przykościelnym z drzewostanem na cmentarzu, oraz najbliższe otoczenie (wzgórze kościelne) figuruje w wykazie obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych pod numerem ZA/202.
Cerkiew w Liskach
Liski- wieś położona w południowej części gminy Dołhobyczów, w obrębie Grzędy Sokalskiej. Liski są starą wsią nadaną przez Ziemowita księcia mazowieckiego i bełskiego w 1401 roku Dominikanom bełskim. Pierwsza cerkiew istniała w Liskach przed 1531 rokiem. Notują ją źródła także przez resztę XVI i na początku XVII wieku. W 1761 roku była tu drewniana cerkiew parafialna p.w. Jana Chrzciciela, która należała do dekanatu waręskiego. Jan Krzyżanowski ufundował tu w latach 1782-1785 kolejną dereniną cerkiew p. w. Jana Chrzciciela. Obecnie cerkiew pełni rolę kościoła filialnego parafii Przewodów. Cerkiew jest usytuowana na wzgórzu będącym przedłużeniem parku dworskiego otoczonego starymi lipami, orientowana. Z frontu cmentarza cerkiewnego murowana trój arkadowa dzwonnica, przy zachodnim skraju cmentarza zbiorowa mogiła 86 zamordowanych mieszkańców wsi, od stron parku nagrobki i wejście do krypty grobowej fundatorów cerkwi Krzyżanowskich i poprzedniego właściciela Lisek gen. WP z 1793 roku Ignacego Majewskiego. Cerkiew w Liskach została wzniesiona w 1872 roku (dokończona i błogosławi naw 1875 roku). Przedstawia formy przejściowe od cerkwi najstarszych do cerkwi XIX wiecznych mając nieco odmienne rozwiązania architektoniczne i konstrukcyjne. Świątynia kilkakrotnie remontowana, o czym świadczy zmiana pokrycia dachowego z gontu na blachę. W 1981 roku rozebrano północna zakrystię. W latach 2000- 2003 wykonano prace remontowo- konserwatorskie, min. Wymianę podwalin wzmocnienie konstrukcji chóru muzycznego, uzupełnienie gontu w ścianie nawy. Drewniana cerkiew trójkopułowa, orientowana o konstrukcji wieńcowej na ceglanym podmurowaniu, oszalowana. Jest to cerkiew trójdzielna z zadaszeniami dookoła oprócz ściany frontowej. Trójdzielna z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, z szersza nawą i węższym babińcem. Nawę oddzielają od prezbiterium i od babińca krótkie przejścia przykryte stropami, nad przejściem od Babińca do nawy ustawiono chór muzyczny podtrzymywany dwiema parami słupów. Babiniec, nawa i prezbiterium są przykryte ośmiopołaciowymi kopułami bez tamburów, podstawy połaci kopuł są oparte na pendentywach umieszczonych bezpośrednio na narożach zrębu. Jest to konstrukcja oryginalna i jedyna tego rodzaju w cerkwiach Zamojszczyzny. Babiniec i prezbiterium węższe i krótsze od nawy mają zręby ścian oraz kopuły nieco niższe i wyraźnie oddzielone wspomnianymi przejściami. Babiniec jest założony na planie prostokąta, nawa na większym kwadracie, wydłużone prezbiterium zamknie trójbocznie. Z obu stron prezbiterium były zakrystie, zakrystia od północy w 1981 roku została rozebrana. Cerkiew obiega dookoła wydatne zadaszenie umieszczone wyżej na ścianach prezbiterium, nieco niżej na ścianach nawy i babińca, przerwane w ścianie frontowej gankiem z czterema słupami. Z zewnątrz cerkiew jest oszalowana, kopuły, daszki i zadaszenia dawniej kryte gontami, obecnie blachą. Kopuły zwieńczone są prostymi w formie latarniami pozornymi bez prześwitów. Wnętrze zdobi dekoracja malarska – barwna polichromia wykonana w1785 roku przez F. Zabłockiego ze scenami z życia Maryi i Chrystusa, z przedstawieniami ewangelistów, utrzymana w charakterze barokowym z iluzjonistycznymi motywami architektonicznymi. Malowniczość we wnętrzu świątyni dopełniają zachowane pierwotne elementy wyposażenia cerkiewnego: ikonostas, ołtarz główny i ołtarze boczne. Szczególnie cenne są: ołtarz baldachimowy z XIX wieku- drewno rzeźbione, polichromowane, częściowo złocone, charakter barokowo- klasyczny. Ołtarz wsparty jest na czterech kolumnach zdobiony winna latoroślą. Baldachim czteroboczny, zdobiony Lembrukiem. Na kolumnach usytuowane są klęczące anioły. Tabernakulum jest dwupoziomowe, flankowane kolumnami zdobionymi jak ołtarzowe. Ołtarz główny pochodzący z drugiej połowy XIX wieku- drewno rzeźbione, polichromowane. Ołtarz ma charakter barokowy, w formie prostej ściany. Retabulum ujęte parą kolumn, na których wspiera się profilowane belkowanie. Wnęka na obraz jest prostokąta, u góry zamknięta łukiem wklęsło- wypukłym, w którego narożnikach zawieszone są rzeźby dwóch aniołków. Ikona Matki Boskiej z dzieciątkiem obraz pochodzi z drugiej połowy XIX wieku, znajduje się w ołtarzu głównym. Przykład sztuki ruskiej. Rysy Twarzy Matki Boskiej i Dzieciątka są delikatne. Sukienka i korony rzeźbione w drewnie. Pośrodku ramy Hierogram Maryi. Ikonostas pochodzący z drugiej połowy XIX wieku- drewno rzeźbione polichromowane, złocone. Ikonostas barokowo- klasyczny, w formie łuku na którym pośrodku obrazu Chrystusa Pantokratora, z boku po trzy obrazy przedstawiające apostołów. Obrazy rozdzielone są kolumienkami, zdobionymi winnymi gronami i latoroślą. U dołu siedem obrazów owalnych ze scenami z życia Chrystusa i Marii. Obrazy w ramach dekorowanych liściami wolutowo zwijanymi. Wymiar Ikonostasu- 8 x 3 m. Ikona Chrystusa Pantokratora w ikonostasie pochodzi z drugiej połowy XIX wieku Jest to klasyczny przykład sztuki ruskiej. Obraz przedstawia Chrystusa siedzącego na obłokach. W prawej ręce otwarta księga w lewej berło. Obraz jest w ramie wklęsło - wypukłej z uskokiem. Wymiary obrazu 2,2 x1,8 m. Obraz św. Apostołów- jest ich sześć w ikonostasie pochodzą z drugiej połowy XIX wieku- sztuka ruska. Każdy obraz przedstawia po dwie stojące postacie Apostołów z atrybutami. Obrazy są w ramach zamkniętych u góry łukiem z ukośnikiem. Obrazy: Wniebowstąpienie, Chrzest, Narodzenie, Ostatnia Wieczerza, Zmartwychwstanie, Objawienie się Apostołom, (ostatni nieczytelny) w ikonostasie- pochodzą również z drugiej połowy XIX wieku, mają charakter barokowy. Obrazy są w owalnych ramach zdobionych wicią akantową- sztuk 7. Carskie wrota pochodzące z drugiej połowy XIX wieku mają charakter barokowy. Wykonane z drewna- drewno jest rzeźbione, złocone, obrazy wykonane są na desce- olejne. Wrota są dwuskrzydłowe, u góry zamknięte łukiem odwróconym. W każdej połowie ażurowa rzeźba winnej latorośli z gronami winnymi. W medalionach przedstawiono czterech ewangelistów. Słupek zdobiony zgeometryzowanym ornamentem roślinnym. U góry mitra biskupia i krzyż prawosławny. Ołtarz boczny P.U Matki Boskiej Bolesnej pochodzący z XIX wieku ma charakter barokowy. Drewno jest rzeźbione polichromowane. Ołtarz architektoniczny, przyciemniany, jednokondygnacyjny. Mensa prosta, retabulum ujęte parą kolumn kompozytowych i zdwojonymi pilastrami. Belkowanie jest profilowane, zwięczone postaci szczyciku z bokami o spływach wolutowych. Nad kolumnami forma rokokowa (fali). Ołtarz zdobiony rokeliami, muszlami i kampamilami. W ołtarzu obraz Matki Boskiej Bolesnej, w zwięczeniu obraz św. Floriana. Obraz Matki Boskiej Bolesnej pochodzi z XIX wieku ma charakter barokowy. Obraz wykonany na desce, farbami olejnymi, miedzią trybowaną, pozłacany. Matka Boska przedstawiona w półpostaci, trzyma ręce złożone na sercu przybitym siedmioma mieczami. Suknia Matki Boskiej, miecze i promienie wykonane z metalu pozłacanego. Suknia trybowana w kwiaty. Widoczna tylko twarz Matki Boskiej o delikatnych rysach i ręce. Tło aksamitne. Obraz św. Floriana znajduje się w ołtarzu bocznym. Pochodzi z XIX wieku ma również charakter barokowy, malowany na desce farbami olejnymi. Święty przedstawiony jest w stroju rycerskim i płaszczu. W prawej ręce trzyma konewkę z wylewającą się wodą, w lewej ręce sztandar. W tle krajobraz z architekturą. Rzeźba anioła pochodząca z XIX wieku, wykonana z drewna rzeźbionego, polichromowanego, złoconego. Rzeźba przedstawia siedzącego anioła w długiej szacie i płaszczu prawą ręką błogosławiącego. Na głowie ma krzyżyk. Rzeźba wysoka na 60 cm. Monstrancja pochodząca z I polowy XIX wieku wykonana z metalu pozłacanego, charakterystyczna dla klasycyzmu. Stopa dolna dekorowana wieńcem z liści. Nodus trójdzielny, z postacią baranka. Gloria promienista podtrzymywana przez dwa aniołki. Zwieńczenie koroną z aniołkami i postacią Boga Ojca. Wysokość monstrancji to 62 cm. Kielich pochodzący z XIX wieku mający charakter barokowy. Wykonany ze srebra- złocony. Czara gładka, kielichowa, z lekko wywiniętym brzegiem Kielich. Obraz: Ofiarowanie Marii w Świątyni- obraz z 1875 roku wykonany na desce temprą mający charakter klasyczny. Na obrazie postacie we wnętrzu świątyni. Maria ubrana w suknię Kleczy przed biskupem. Za nią rodzice Anna i Joachi. Obraz w malowanej ramie o motywie geometrycznym. Obraz: Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny- obraz pochodzący z 1875 roku wykonany na desce temprą mający charakter barokowy. Na obrazie NMP modląca się na klęczniku. Pol lewej stronie w obłokach archanioł Gabriel z lilią. Nad nimi Bóg Ojciec z kula ziemską i gołębicą. Obraz: Dwaj Święci- obraz z 1875 roku wykonany na desce temprą mający charakter klasyczny. Na obrazie stojące postacie dwóch świętych w pontyfikalnych szatach. Święty po prawej stronie trzyma pastorał i otwartą księgę, po lewej krzyż i zwój pergaminu z napisami. Obraz: Świety Piotr I Paweł- obraz z 1875 roku wykonany na desce temprą mający charakter klasyczny. Obraz przedstawia stojące postacie świętych, w długich szatach i płaszczach. Święty Piotr trzyma dwa klucz, Święty Paweł trzyma księgę i miecz. Obraz: Ukrzyżowanie znajduje się w nawie- obraz pochodzący z 1875 roku wykonany na desce temprą mający charakter barokowy. Obraz przedstawia Chrystusa w płytkim zwisie. Głowa przychylona na prawe ramię. Perizorium spięte na prawym udzie. W tle górzysty krajobraz.Obraz: Chrystus w Tłoczni Mistycznej - obraz z 1875 roku wykonany na desce temprą mający charakter barokowo- klasyczny. Przedstawia Chrystusa siedzącego na tle krzyża, oplecionego gałęzią winogrona. Chrystus wciska do kielicha sok z winogrona, w tle postaci krajobraz. Obrazy: Czterech Ewangelistów- obraz pochodzący z 1875 roku wykonany na desce temprą mający charakter barokowy. Cztery obrazy przedstawiają świętych w półpostaci. Każdy święty z przynależnymi mu atrybutami. Obrazy są w owalnych, malowanych ramach, zdobionych motywami barokowymi i gałązkami kwiatów. Obrazy: Król Dawid, Prorocy Izaak I Eliasz, Oraz Jakub I Daniel- obraz pochodzący z 1875 roku wykonany na desce temprą mający charakter barokowy. Obrazy przedstawiają siedzące postacie- króla Dawida- z lirą i proroków dyskutujących. Obrazy są w owalnych, malowanych ramach, zdobionych motywami barokowymi i gałązkami kwiatów. Medalion z napisem dotyczącym polichromii wnętrza. Pochodząca z 1875 roku o charakterze barokowym. Napis znajduje się w owalnym leżącym medalionie w malowanej ramie z liści laurowych. Obraz Ukrzyżowanie, na kopule nawy- pochodzi z 1875 roku wykonany na desce temprą mający charakter barokowy. Obraz przedstawia krzyż z Chrystusem umieszczonym na wzniesieniu. Głowa Chrystusa pochylona na prawe ramię. Perizonium ujęte w węzeł na prawym boku i rozwiane. W tle chmury. Obraz w malowanej owalnej ramie, zdobiony motywami barokowymi i gałązką kwiatów. Polichromia pokrywa całe wnętrze iluzjonistycznymi motywami architektonicznymi, przedstawieniami figuralnymi i iluzjonistycznymi obrazami. Ogólnie można zauważyć przewagę koloru morelowego, niebieskiego i jasno złotego. Obecnie cerkiew użytkowana jest jako kościół katolicki. Obiekt ten podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej. Wszelka działalność remontowa wymaga zgody Wojewódzkiego Konserwatora zabytków. W zespole jest też dzwonnica murowana z lat trzydziestych XX wieku, cmentarz przykościelny z drzewostanem o powierzchni 0.24 ha, oraz park podworski o powierzchni 4,5 ha. Zespół wpisano do rejestru zabytków pod numerem ZA/209. Stan obiektu obecnie jest dobry.
Cerkiew w Sulimowie
Sulimów- wieś położona na wschodnim skraju gminy Dołhobyczów, nad rzeką Sulimówką, w obrębie Grzędy Sokalskiej. Po raz pierwszy miejscowość wymieniona została w 1449 roku jako Sulimowo, spotykana była tez później nazwa Szulimow. Pierwsza wzmianka o cerkwi w Sulimowie pochodzi z roku 1669. W 1761 roku miejscowa drewniana cerkiew p.w. św. Jana Ewangelisty należała do dekanatu warężskigo. W 1867 roku wzniesiono tu następną, drewnianą świątynię, pod dawnym wezwaniem z zachowaniem tradycji budownictwa cerkiewnego. Około 1875 roku zmieniono ją na cerkiew prawosławną, a po 1945 rekoncyliowano. Obecnie jest to kościół filialny parafii rzymskokatolickiej w Hulczu. Cerkiew usytuowana jest w środku wsi, otoczona drzewami. Drewniana jednokopułowa, orientowana, trójdzielna o konstrukcji wieńcowej. W rzucie poziomym babiniec i prezbiterium na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu, dłuższa i szersza nawa na planie kwadratu przy południowej ścianie prezbiterium zakrystia, przed babińcem dawniej był ganek na czterech słupkach, po 1945 roku zaszalowany tworzy obecnie przedsionek z wejściem od frontu i z boku od południa. Nad nawą usytuowano ośmiopołaciową, spłaszczona kopułę z pseudolatarnią, wsparta na ośmiobocznym tamburze. Wewnątrz w nawie znajduje się ośmiopolowe pozorne sklepienie kopulaste, w prezbiterium i w babińcu pozorna spłaszczone sklepienie kolebkowe, natomiast w zakrystii strop. Świątynia na zewnątrz w dolnej części z wyjątkiem zakrystii posiada wydatny okap wsparty na występujących belkach zrębu, ozdobnie profilowanych. Ponad nimi ściany są oszalowane. Dach częściowo przykrywa kopuła, na prezbiterium, babińcem i przedsionkiem znajdują się dwuspadkowe dachy oraz pulpitowy dach nad zakrystią. Wszystkie dachy i kopuła pokryte pierwotnie gontami obecnie blachą. Cerkiew w Sulimowie wyróżnia się piękna bryłą i detalami architektonicznymi, ma doskonałe proporcje poszczególnych elementów. Na szczególna uwagę zasługuje bardzo rzadko spotykana spłaszczona kopuła nadająca cerkwi wyjątkowo interesująca sylwetkę. W 1981 roku dokonano niefortunnych przeróbek, usunięto zadaszenie, dobudowano przedsionek i zakrystie z pustaków, zniekształcając niezwykle piękna bryłę cerkwi. Ostatnio cerkiew została oszpecona przez wycięcie ogromnych poziomych okien w nawie. Cerkiew została przekształcona i pozbawiona charakterystycznych cech pierwotnych. Wewnątrz znajdują się dwa ołtarze boczne, barokowo- ludowe z przełomu XVIII/XIX wieku, konfesjonał z malowanym zapieckiem oraz dziewięć ławek barokowych z drugiej połowy XVIII wieku, przeniesionych w 1951 roku z kościoła parafialnego w Warężu. W połowie lat 60- tych wystrój kościoła stanowiły obrazy: Adoracji Matki Boskiej przez św. Dominika, barokowy z pierwszej połowy XVIII wieku, przeniesiony w 1951 roku z kościoła parafialnego w Warężu, św. Mikołaja z 1862 roku oraz malowidła pocerkiewne, m. in. z przedstawieniem Matki Boskiej i Chrystusa Pantokratora oraz niezidentyfikowanych świętych( XIX w. ) umieszczone na zewnątrz cerkwi pod okapem, mocno zniszczone. Na ścianie wisiał portret Marka Matczyńskiego wojewody ruskiego, bełskiego, podskarbiego wielkiego koronnego, fundatora kościoła i klasztoru pijarów w Warężu, barokowy z 4 ćw. XVII wieku. Na szczególną uwagę zasługuje wyposażenie wnętrza cerkwi: IKONOSTAS- wykonany z drewna rzeźbiony, polichromowany, złocony, obrazy- wykonane na desce techniką olejną z końca XIX wieku, mające charakter barokowo- klasyczny, przykład sztuki ludowej. Ikonostas jest pięciodzielny. W górnej części pięć obrazów w ramach zakończonych półkoliście, zdobionych ornamentem roślinnym. W środkowym, flankowymi wolutami, obraz Boga Ojca, po bokach obrazy w których przedstawiono trzech stojących świętych (w każdym). Ponad nimi w prostokątnych zdobionych ramach dziewięć obrazów- w środkowym ostatnia wieczerza, w bocznych sceny z życia Jezusa i Matki Boskiej, u góry obrazy świętych. Obraz boczny- wykonany z drewna rzeźbionego, polichromowany, złocony. Pochodzący z przełomu XVIII/XIX wieku. Ołtarz ma charakter barokowo- ludowy. Ołtarz przybelenny, architektoniczny, jednokondygnacyjny. Retabulum z parą kolumn zdobionych kompanulami, zamknięte kierowanym belkowaniem. Zwięczenie ujęte parą pilastrów, w środku znajduje się płaskorzeźba; głowa anioła i symbol Męki Pańskiej w glorii z obłokami. Ołtarz dekorowany rozaliami. W ołtarzu obraz św. Walętego z XIX wieku. Portret Marka Matczyńskiego wykonany na płótnie farbą olejną- barokowy. Rama obrazu wykonana jest z drewna rzeźbionego, polichromowanego, pozłacanego z początków XIX wieku. Obraz przedstawia stojącą postać mężczyzny w stroju szlacheckim z buławą w prawej ręce. Z lewej strony stół, nad nim tarcza z herbami i literami. Rama z liści laurowych, zdobiona w rogach akantem a u góry katuszem z herbami i wolutami akantowymi. Wymiar obrazu 2,4 x 1,4 m. Ławki pochodzące z drugiej połowy XVIII wieku z drewna dębowego, malowane. Ławki wieloosobowe, boki wycięto wolutowo, zdobione, zakończone kulkami Wymiar ławki 3,3 x 2,1 x 1,1 m. KONFESJINAŁ- pochodzący z pierwszej połowy XIX wieku. Wykonany z drewna, malowany, boki wycięte łukowo, zaplecek zakończony łukiem w ośli grzbiet zdobiony ząbkami, zakończony kulistymi storczykami. Na wyposażeniu są trzy krucyfiksy ludowe z XIX wieku, krucyfiks ołtarzowy cynowy z pierwszej połowy XIX wieku i dwa lichtarze drewniane o charakterze barokowym z pierwszej połowy XIX wieku. Cerkiew w Sulimowie figuruje w wykazie zabytków pod numerem A/34.
Cerkiew w Wyżłowie
Dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Św. Mikołaja. Wzniesiona w 1910 r. w Wyżłowie stoi dziś w zapomnianej i opuszczonej wsi tuż przy zaoranym pasie granicznym. Po wysiedleniach przez jakiś czas pełniła funkcję kościoła rzymskokatolickiego, jednak w skutek wyludniania się wsi kościół zamknięto. Wyposażenie wnętrza było sukcesywnie rozkradane i w efekcie zostało zdemontowane i wywiezione. Teren oraz świątynię uporządkował na początku XXI wieku proboszcz Żniatyna – ks.J.Czaus.