„W literackim zakątku...” cz. 4

W naszym „literackim zakątku” ostatnio skupiliśmy się na osobie i twórczości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. W tej części, na moment odbiegniemy od jego utworów i skupimy się na sylwetce innego twórcy – również tak jak Baczyński – należącym do pokolenia Kolumbów. Takim pisarzem był Tadeusz Różewicz, który także został wyróżniony tytułem Patrona roku 2021. Został on uhonorowany jako wybitny polski poeta, dramaturg, prozaik i scenarzysta, głęboko związany z losem pokolenia wojennego, baczny obserwator życia codziennego, społecznego i politycznego. W 2021 r. przypada 100 rocznica urodzin Różewicza. „Filozoficzna i egzystencjalna głębia obecna w twórczości Różewicza ma charakter uniwersalny, dzięki czemu nie tylko trafia do odbiorców z całego świata, ale jeszcze długo będzie oddziaływać na współczesną literaturę polską” – napisano w dokumencie, uzasadniając ten wybór.

Tadeusz Różewicz na świat przyszedł 9 października 1921 roku w Radomsku. Zaszczepioną miłość do literatury zawdzięcza starszemu bratu Januszowi, który od najmłodszych lat zachęcał go do czytania. To właśnie dzięki niemu, już jako nastolatek w czasopismach publikował swoje pierwsze utwory. Braci poznali wtedy takie utwory jak, „Ferdydurke”, czy „Król Ubu”. Kolekcjonowali czasopisma np. „Chimerę”, „Skamandra” i „Wiadomości Literackie”. Tadeusz był w trakcie starań o przyjęcie do Liceum Leśnego lub szkoły Marynarki Handlowej, gdy wybuchła wojna.

Różewicz tworzył już przed wojną. Publikował między innymi w czasopismach „Pod znakiem Marii” i „Czerwone Tarcze”. W 1944 wydał, wraz z bratem Januszem, „Echa Leśne”, a dwa lata później zbiór satyrycznej prozy i poezji „W łyżce wody.” Jednak za jego debiut uznaje się dopiero tom „Niepokój” (1947).

Publikował sporo, zarówno tomików poetyckich, jak i dramatów: „Czerwona rękawiczka” (1948), „Pięć poematów” (1950), „Twarz” (1964), „Śmierć w starych dekoracjach” (1979), „Do piachu” (1979), to tylko niektóre z jego utworów.

W 1991 roku nadano mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Radomska, w 1999 został laureatem Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta za „twórczość całego życia”. W 2000 otrzymał Nagrodę Literacką „Nike” za tom poetycki „Matka odchodzi”. Tadeusz Różewicz zmarł 24 kwietnia 2014 we Wrocławiu, a jego prochy zostały złożone na cmentarzu przy kościele ewangelickim Naszego Zbawiciela w Karpaczu.

Poezja Różewicza wyraża tragizm osamotnionej jednostki, zagubionej w powojennym świecie zdominowanym przez widmo masowej śmierci, okrucieństwa, obojętności i cywilizacyjnego uniformizmu. Jest to twórczość osoby okaleczonej i porażonej okrucieństwem wojny. Bohater jego wierszy jest osobowością zagrożoną dezintegracją i powszechnym chaosem. W wierszach „Przepaść” i „Koncert życzeń” pisze o prostych uczuciach, o podstawowych wartościach: życzliwości, dobroci, przywiązaniu do miejsca urodzenia.

W tym miejscu skupimy się na jego wierszu zatytułowanym „Koncert życzeń”. Jest to utwór o obojętności wobec cierpienia i samotności innych. Poeta przedstawił w nim pozornie szczęśliwą rodzinę. W rzeczywistości brak w niej podstawowej wartości, jaką jest miłość. Podmiot liryczny to babcia, która mieszka u rodziny syna, ale niestety wśród najbliższych nie czuje się szczęśliwa. Jest traktowana jak jeden z przedmiotów i choć stara się zajmować jak najmniej miejsca, wciąż czuje się zbędna, niepotrzebna, zawadza domownikom, więc usuwa im się z oczu. Mówi: " udaję starą salopkę". W tym domu brakuje miłości i szacunku. Rodzina nie zwraca uwagi na starszą panią. Syn, synowa i wnuki - wypowiadający się w ostatniej strofie wiersza - przestali dostrzegać w kobiecie, która z nimi mieszka, człowieka. Dla nich jest tylko jeszcze jednym niepotrzebnym przedmiotem. Poeta przedstawił rodzinę, w której nie istnieją więzi rodzinne. To bardzo smutny obraz. Podtytuł wiersza: „Opowiadanie babuni z kraju chrześcijańskiego” ma bardzo ironiczny charakter. Opowiada wnikliwy obserwator, wrażliwy na krzywdę innych. Chrześcijaństwo zobowiązuje do innego zachowania wobec bliźnich. Na pewno nie do fałszu. W „kraju chrześcijańskim” osoby starsze powinno się otaczać miłością i szacunkiem. Nie można dopuścić, by czuły się osamotnione, opuszczone i niepotrzebne.