Przejdź do głównej treści Przejdź do wyszukiwarki
CENTRUM KULTURALNO-KONFERENCYJNE W DOŁHOBYCZOWIE

Stanisław Basaj „Ryś” - bohater, czy żołnierz zapomniany?

Utworzono dnia 25.11.2020
Czcionka:

„... Na żywym ołtarzu ofiary
Swe życie oddaje BCh.
Zielone nam szumią sztandary.
Głos ziemi pobudkę nam gra.”
Zofia Solarzowa,
„Hymn Batalionów Chłopskich”

24 listopada 2020 roku przypada 103 rocznica urodzin Stanisława Basaja pseudonim „Ryś”, organizatora i wybitnego dowódcy oddziału partyzanckiego Batalionów Chłopskich, który walczył na Zamojszczyźnie z Niemcami i Ukraińską Powstańczą Armią.

Stanisław Basaj pochodził z rodziny chłopskiej. Urodził się w miejscowości Polany w powiecie tomaszowskim. W 1924 roku rodzina Basajów przeniosła się do Małkowa w powiecie hrubieszowskim. Stanisław Basaj uczęszczał do czteroklasowej Szkoły Powszechnej w Małkowie, a następnie do siedmioklasowej szkoły w Kryłowie. Jako uczeń szkoły w Małkowie, wstąpił do harcerstwa. Basaj był świetnym majsterkowiczem samoukiem, posiadał także doskonały słuch muzyczny, przede wszystkim jednak bardzo kochał wojsko. Jako szesnastoletni chłopiec Stanisław Basaj wstąpił na ochotnika do wojska. Służył w 23 Pułku Piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim, a następnie w 2 Pułku Strzelców Konnych w Hrubieszowie. Służbę wojskową ukończył awansując do stopnia kaprala. Powrócił do rodzinnego Małkowa na gospodarstwo swoich rodziców i zawarł związek małżeński z Genowefą Kołtoniuk.

Basaj brał udział w wojnie obronnej 1939 roku. Walczył m.in. w słynnej bitwie pod Mokrą. Na początku 1940 roku wstąpił do Związku walki Zbrojnej i stał się aktywnym organizatorem konspiracji niepodległościowej w powiecie hrubieszowskim. Wkrótce jednak przeszedł do Batalionów Chłopskich (w latach 1940 – 1941 Chłopskiej Straży). Wiosną 1942 roku „Ryś” utworzył Oddział Specjalny BCh do obrony ludności polskiej na Zamojszczyźnie przed poborem tzw. kontyngentów oraz działaniami żandarmerii niemieckiej i licznej na tym terenie policji ukraińskiej. W drugiej połowie 1942 roku oddział ten stoczył cztery duże i zwycięskie potyczki z żandarmerią niemiecką (pod Kryłowem, Mirczem, Poturzynem i Kosmowem w powiatach hrubieszowskim i tomaszowskim). Już wtedy okupacyjne władze niemieckie wyznaczyły dużą nagrodę za schwytanie lub zabicie Basaja.

28 listopada 1942 roku rozpoczęła się na Zamojszczyźnie wielka niemiecka akcja wysiedleńcza, będąca wstępem do realizacji Generalnego Planu Wschodniego. Zamojszczyzna miała zostać oczyszczona z ludności polskiej i stać się pierwszym niemieckim obszarem osadniczym w Generalnym Gubernatorstwie. Brutalność i bestialstwo akcji wysiedleńczej były przeogromne. Na miejsce wysiedlonych Polaków sprowadzano Niemców. Specjalną taktykę podkomendni Heinricha Himmlera zastosowali wobec miejscowych Ukraińców, których lokowano na obrzeżach niemieckiego pasa osiedleńczego, by chronili Niemców przed atakami polskiej konspiracji.

Jako jeden z pierwszych w obronie wysiedlanej i eksterminowanej ludności polskiej wystąpił Stanisław Basaj. Przekształcił on swój Oddział Specjalny w silny i liczny oddział partyzancki, który otrzymał nazwę Pierwszego Batalionu BCh. Formacja ta walczyła zarówno z Niemcami jak i oddziałami UPA, odnosząc liczne sukcesy.

Po wyzwoleniu Zamojszczyzny spod okupacji niemieckiej latem1944 roku wciąż była ona obiektem ataków UPA. Stanisław Basaj chciał nadal bronić swojej ziemi i jej mieszkańców przed nacjonalistami ukraińskimi. Dlatego wstąpił do Milicji Obywatelskiej.

Na przełomie zimy i wiosny 1945 roku ziemia hrubieszowska i tomaszowska stały się celem nowej ofensywy UPA. W Niedzielę Palmową 25 marca 1945 roku do Kryłowa w powiecie hrubieszowskim wkroczył oddział UPA pod dowództwem Marijana Łukaszewycza „Jahody”. Upowcy byli przebrani w mundury radzieckie i udawali, że eskortują zatrzymanego. W tak zorganizowaną zasadzkę wpadła miejscowa załoga MO. Stanisław Basaj został Ujęty podstępem. Była to tzw. Krwawa Niedziela w Kryłowie. Zginęło wtedy 17 funkcjonariuszy MO i 28 cywilnych mieszkańców Kryłowa. Upowcy sprowadzili kilka furmanek powożonych pod przymusem przez polskich gospodarzy i załadowali na nie aresztowanych, a razem z nimi Basaja. W okolicach Dołhobyczowa brutalni oprawcy zastrzelili furmanów (jeden ranny przeżył) i odjechali w nieznanym kierunku. Później ustalono, że Stanisław Basaj był przez nich więziony i torturowany, a następnie bestialsko zamordowany i pochowany w nieznanym miejscu.

Ryś jest przykładem żołnierza, który podobnie jak Hubal nigdy nie złożył broni. Genialny taktyk prowadzący skuteczną walkę z okupantem, od agresji Niemiec na Polskę, do praktycznie ostatnich dni działań wojennych na terenie Zamojszczyzny. Uosobienie wszelkich cnót żołnierskich takich jak: poświęcenie, niezłomność, wierność, profesjonalizm. Bohater, którego dokonania znacznie wykraczają poza wymiar lokalny.

Zegar

Kalendarium

Marzec 2024
Pon Wt Śr Czw Pt Sb Nie
26 27 28 29 1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31

Imieniny

Licznik odwiedzin:

W tym tygodniu: 70

W poprzednim tygodniu: 170

W tym miesiącu: 750

W poprzednim miesiącu: 634

Wszystkich: 47264