PATRONI ROKU 2021 KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI

27 listopada 2020 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę w sprawie ustanowienia patronów roku 2021. Uhonorowani w ten sposób zostali: Stanisław Lem, Cyprian Kamil Norwid, Krzysztof Kamil Baczyński i Tadeusz Różewicz. 2021 będzie także rokiem Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Konstytucji 3 Maja.

Taki wybór patronów nie jest przypadkowy. Związany jest on ze zbliżającymi się rocznicami i wydarzeniami literackimi. Każda z tych postaci zasługuje na indywidualne przywołanie, ukazanie życiowego dorobku i szczególnych zasług. Wykorzystując zatem dogodny moment, oddajemy im hołd i przedstawiamy najważniejsze z zasług naszych wybitnych rodaków.

Jako pierwszą przybliżymy Państwu sylwetkę Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Nasz cykl rozpoczynamy właśnie od postaci tego poety, ponieważ 22 stycznia 2021 roku przypada 100 rocznica jego urodzin.

Krzysztof Kamil Baczyński urodził się w Warszawie i jest jednym z przedstawicieli pokolenia Kolumbów. Był chłopcem chorowitym – w dzieciństwie cierpiał na astmę, miał słabe serce, stale był zagrożony gruźlicą. Od 1931 roku uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Stefana Batorego, a następnie w tej samej szkole w 1937 rozpoczął naukę w nowo utworzonym dwuletnim liceum ogólnokształcącym, w klasie o profilu humanistycznym. W maju 1939 roku otrzymał świadectwo dojrzałości. Już w czasie gimnazjum Baczyński odznaczał się wielkim znawstwem także współczesnej mu literatury. Wiadomo, że fascynował się „Ferdydurke” Gombrowicza i napisał własny wariant zatytułowany „Gimnazjum imienia Boobalka”. Znał też ponadprzeciętnie literaturę francuską, a w późniejszych latach pisał także po francusku. Ponadto był uzdolniony plastycznie. Marzył o karierze grafika lub ilustratora. Niestety wybuch wojny uniemożliwił mu podjęcie studiów. Dopiero od jesieni 1942 rozpoczął studia polonistyczne na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, które kontynuował do lata 1943 roku. Porzucił je jednak, aby poświęcić się działalności konspiracyjnej i poezji. Twierdził, że jeśli będzie mu to dane, to do nauki powróci.

W mieszkaniu miał skrytkę na broń. Po ukończeniu turnusu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” otrzymał stopień starszego strzelca podchorążego rezerwy piechoty. Jednocześnie był kierownikiem działu poezji miesięcznika społeczno – literackiego „Droga”.

Wybuch powstania warszawskiego zaskoczył go w rejonie pl. Teatralnego. Krzysztof Kamil Baczyński poległ na posterunku w pałacu Blanka 4 sierpnia 1944 roku w godzinach popołudniowych. Został śmiertelnie raniony przez strzelca wyborowego ulokowanego prawdopodobnie w gmachu Teatru Wielkiego. W powstaniu warszawskim, 1 września 1944, zginęła także jego żona – Barbara Drapczyńska.

Baczyński w okresie okupacji niemieckiej ogłosił 4 tomiki poezji: „Zamknięty echem”, „Dwie miłości”, ”Wiersze wybrane” i „Arkusz poetycki Nr 1” . Ponadto wiele utworów opublikował w prasie konspiracyjnej. Jego wiersze pojawiły się także w antologiach poezji wydawanych w podziemiu (w „Pieśni niepodległej” i „Słowie prawdziwym”).

Poezja Baczyńskiego najpełniej wyraża cechy pokolenia Kolumbów. Dla nich konsekwencją wybuchu wojny była konieczność poradzenia sobie ze wstrząsem i odnalezienie własnej postawy wobec tych wydarzeń. Jego wiersze pomimo silnego związku z czasem wojny, ukazują swój uniwersalny wymiar. Baczyński o swojej epoce pisał w konwencji apokaliptycznej i onirycznej. Poruszał problemy ponadczasowe, takie jak rzeźbienie duszy i psychiki człowieka, refleksja nad młodością i dojrzewaniem, poszukiwanie wartości mogących stanowić fundamenty dorosłego życia. Pisał wiersze katastroficzne, jakby ze środka „spełniającej się apokalipsy”. Ukazywał wojnę jako siłę niszczycielską dla dotychczasowych systemów wartości i norm moralnych, a wprowadzającą nowe, okrutne prawa. Miał świadomość zagłady własnej i jego pokolenia, ale nie dramatyzował nad tym losem. Pragnął zminimalizować skażenie wojną i jej wpływ na własną psychikę. Ton jego poezji jest zróżnicowany: obok wierszy dotyczących przeżyć okupacyjnych, pisał także te oderwane od tych wydarzeń, pełne nadziei i piękna. Utwory te zawierają mnóstwo rozbudowanych metafor, elementów ze świata baśni, mikroprzyrody, otacza je aura nastrojowości.

Zachowały się wszystkie jego dzieła: pond 500 wierszy, kilkanaście poematów i około 20 opowiadań. Najbardziej znane wiersze Baczyńskiego to: „Elegia o … [chłopcu polskim]”, „Mazowsze”, „Historia”, „Spojrzenie”, „Ten czas” czy „Pokolenie”. Jego utwory były śpiewane m.in. przez Ewę Demarczyk, Janusza Radka, Michała Bajora czy Grzegorza Turnaua.

Zachowało się również kilkaset rysunków i grafik Baczyńskiego, jak na przykład ilustracje do poszczególnych wierszy poety, projekty okładek własnych tomików, kolekcja rysunków z psem poety, studium kocich łebków czy rysunki o tematyce orientalnej.

Życie i twórczość Baczyńskiego stały się tematem kilku filmów, m.in. „Dzień czwarty” i „Baczyński”.

Krzysztof Kamil Baczyński pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Armii Krajowej, a w 2018 roku, na mocy postanowienia prezydenta Andrzeja Dudy, otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej oraz osiągnięcia w działalności na rzecz rozwoju polskiej kultury. Ponadto jest patronem licznych szkół, bibliotek, drużyn harcerskich i instytucji.

Mamy nadzieję, że tym krótkim tekstem zachęciliśmy Państwa do sięgnięcia po tomiki poezji tego autora. Wierzymy, że twórczość Baczyńskiego może stanowić interesującą lekcję historii, ale równocześnie może być ucieczką od problemów dnia codziennego w krainę onirycznej i baśniowej symboliki.